Visualisatie en design thinking: twee handen op één buik

Waarom werkt visualisatie?

Een potlood is geen toverstaf. Visualisatie is dus ook geen wondermiddel waarbij de creatieve ideeën uit het niets uit de grond springen. Maar het is wél veel meer dan een communicatiemiddel. Zo creëer je door visualisatie (letterlijk) een gedeeld beeld; het voorkomt dat mensen afhaken en maakt de essentie van een verhaal direct zichtbaar. Daarbij stimuleer je denkkracht doordat er in interactie nieuwe ideeën, associaties en metaforen ontstaan. Ook zorgt het voor draagvlak als deelnemers in het verslag zien dat zij gehoord zijn. En het zorgt voor enthousiasme: mensen vinden het leuk en de voortgang is direct zichtbaar.

Tekenen als manier van denken

Visualisatie kan je op drie momenten in het ontwerpproces helpen: om de situatie te begrijpen, om nieuwe ideeën te genereren en om je ideeën vervolgens over te brengen en te testen:

1.     Visualisatie om de situatie te begrijpen

De kern van elk ontwerpproces is: verplaats je in de gebruiker. Dat kan een klant zijn, maar ook een patiënt of een burger. Om een helder beeld te krijgen van de situatie of het probleem, kun je bijvoorbeeld eerst een ‘customer journey’ in kaart brengen. Niet zoals je deze als organisatie zelf hebt vormgegeven, maar zoals je gebruiker deze ervaart. Door dit op een visuele manier te doen krijg je direct inzicht in wat er gebeurt en waar het beter kan.

Ook genereer je discussie binnen je groep, omdat de vertaling in beeld de deelnemers stimuleert om elkaars ideeën aan te vullen en elkaars aannames te bevragen. Stel je tekent het proces van het aanvragen van een paspoort uit: begin je dan als de burger het stadskantoor binnenloopt? Of op het moment dat iemand zich überhaupt afvraagt waar hij een paspoort moet aanvragen? En waar lopen mensen tegen aan die de Nederlandse taal niet spreken, of een fysieke beperking hebben? Door verschillende routes uit te tekenen in beeld, krijg je overzicht en discussie, en kom je snel tot de kern.

2.     Visualisatie in de brainstorm

In de ‘ideatie-fase’ van het design thinking proces is beeld onmisbaar. Met beeld stimuleer je creativiteit en denken in metaforen, wat weer nieuwe associaties oplevert. Stel je komt in een brainstorm tot de conclusie dat een probleem nog maar ‘het topje van een ijsberg’ is. Als je dit visualiseert roep dit bij anderen weer nieuwe associaties op, over bijvoorbeeld pinguïns of sneeuwpoppen. En voor je het weet, is de ‘duikbootmissie’ geboren, waarbij jullie de rest van het probleem gaan proberen te achterhalen. Deze ideeën waren niet ontstaan zonder die tekeningen.

Daarnaast zorgt het visualiseren ook dat er geen ideeën verloren gaan. Je houdt overzicht en het is makkelijker om in één oogopslag eerdere ideeën terug te halen, dan om het hele gesprek in de genotuleerde tekst terug te lezen. Probeer dus eens een brainstormsessie met alleen maar tekeningen! Wedden dat je met nieuwe ideeën komt? Kijk voor inspiratie eens naar de visualisaties hierboven en onder. Die maakten we voor het Waterschap Vallei en Veluwe.

3.     Visualisatie om te testen

Als je uiteindelijk tot een aantal ideeën bent gekomen, is het tijd om een prototype te maken en deze te testen in de praktijk. Hier komt visualisatie ook van pas. Als architect zou je een schets maken, als beleidsmedewerker teken je misschien eerder een proces. Het belangrijkste is dat je een blauwdruk van jouw idee hebt, dat je kunt communiceren naar je doelgroep. Met een ‘praatplaat’ kun je een discussie starten. Zo is het direct duidelijk waar je het over hebt, zien mensen het voor zich en kunnen zij hier direct op aanhaken vanuit hun perspectief.

Help, ik kan niet tekenen!

Wellicht denk je nu: allemaal leuk en aardig, maar ik kan helemaal niet tekenen! Dat is geen enkel probleem. Je hoeft namelijk helemaal niet mooi te kunnen tekenen om het toch effectief in te zetten in je werk. Tekeningen zijn immers primair een communicatiemiddel. Zie bijvoorbeeld de twee onderstaande tekeningen van een hond. In de linker is duidelijk veel meer tijd en moeite gestopt dan in de simpele rechter tekening. Maar beide zenden dezelfde boodschap: dit is een hond. En dat is wat nodig is in een ontwerpproces: een simpele tekening communiceert hetzelfde, is snel gemaakt en is toegankelijk. Zo distantieer je mensen niet en hou je de tekening open voor discussie.

Denk bijvoorbeeld aan een mooie Rembrandt. Die is indrukwekkend en lijkt ‘af’: daar ga je niets meer aan veranderen. Maar in een ontwerpproces ben je juist op zoek naar die interactie, je wil mensen uitnodigen een tekening aan te passen of zelfs door te krassen. Alleen dan kom je op nieuwe inzichten. Dus twijfel niet, en pak een potlood of een stift! Je zult zien, het is nog eens leuk ook.